Uyqur turkleri Asyada yasayib dovlet quran sanli turk tayfalarindan biri olmusdur.744 cu ilde Qutluq Bilge terefinden qurulan dovletin paytaxti Qarabalasaqun seheri olmusdur.Uygur dovleti turk dovletleri icinde ilk dinini deyisen dovlet olmusdur ele bu sebeb de onun suqutunun,cinliler terefinden istilasinin baslangici olmusdur.onlar Goytanri dininden Mani dinine kecmisler ki bud a Xristiyanliq ve Buddizm dininin qarisiqi bir dindir.Lakin bu gun Serqi Turkustan adi verdiyimiz erazide turkler sirf muselmandirlar.Islam dinini qebul etmis bu xalq minlerle isgencelere meruz qalmislar.Cin istilasindan sonra Cin dovleti bu eraziye “Sincan”adini Verdi ki bu da “qazanilmis torpaqlar” menasina gelir.
1911ci ilde Homindan partiyasi hakimiyyeti ele alarken uyqur turkleri hele de esaret altinda idi.lakin bu hele Sherqi Turkustanin xos gunleri idi,bele deyek ki,Cinde kommunizm dovru basladiqdan sonra uyqur turklerinin cem halda qetli baslandi.Kommunist ideologiya dunyanin hec bir xalqina xeyir vermediyi kimi,Sherqi Turkustanin da felaketi oldu.SSRI qurulduqdan sonra bir cox dovletleri oz esaretine aldiqi kimi Sherqi Turkustana da gozunu tikdi ve ilk isi bu torpaqlarda kommunizmi qurmaq oldu.1933-cu ilde Qizil Ordu qurudan Sherqi Turkustana daxil oldu,1934-37ci illerde yasanan dehsetli qirqinlardan sonra bu turk torpaqlari formal olaraq SSRInin hakimiyyeti altina kecdi.onun ilk tedbirlerinden biri burada mescidleri daqitmaq,Quran oyredilen medreseleri yandirmaq ve muselmanlari toplu olaraq qetl etmek oldu.Lakin 2-ci dunya muharibesinin baslanmasi ile Rusya ordusunun boyuk qismini buradan cixardi ve muharibeye celb etdi.1944-cu ilde Sherqi Turkustan oz musteqilliyini élan etdi lakin onun omru 1949-cu il Mao hakimiyyeti ele kecirenedek oldu.Sherqi Turkustan herekatinin liderlerinden olan merhum Isa Yusif Alptekin uyqur turklerini kommunizm tehlukesine qarsi diqqetli olmaqi meslehet gorurdu.cunki o ozu SSRInin hakimiyyeti altinda olan diger turk dovletlerinde (Qerbi Turkustana) herbiyyede istirak etmis ve kommunis Rus zulmune ozu sahid olmusdu.Kommunizm sosial beraberlikden,milletlerin azadliqindan behs edirdi lakin emele gelince sosial beraberliyin yerini rusvet,azadliqin yerini ise surgunler,isgenceler ve cem sekilde qetliamlar tuturdu.Lakin Cinde Maonun hakimiyyete gelmesi ile sosializm burada da quruldu.Ilk olaraq Sheri Turkustan Cumhuriyyetinin onde gelen liderleri Mao ile goruse caqirildi ve muemmali shekilde teyyare qezasinda helak oldular.Bunun ardinca uyqur turklerinin soyqirimi baslandi.1949-52-ci illerde 2.800.000,1952-57-ci illerde 3.509.000,1958-60-ci illerde 6.700.000,1961-65-ci illerde 13.300.000 uyqur turku muxtelif yollarla qetl edildi.bezileri acliqdan oldu,bezileri dehsetli surgun seraitine dozmeyerek helak oldu,bezileri edam edildi.Cin dovleti surgun olunan turklerin yerinde ise cin xalqini yerlesdirdi.1949cu ilden baslayan uyqurlarin felaketi bugun de davam etmekdedir.onlari daim assimilyasiyaya uqratmaqa calisir,cin xalqi arasinda eritmek ucun muxtelif yollara el atilir.Bugun seherlerde cinliler,kend ve ucqar yerlerde ise uyqur turkleri yerlesdirirler.onlarin cox hissesine universitet oxumaqa,bir cox dovlet vezifelerinde yer tutmaqa qetiyyen yol verilmir.25 milyon uyqur turklerinin cemi 20%i universitetde oxuya bilir.Quran oyreden muellimleri,mescide geden insanlari,oruc tutan insanlari hebs edir,edam edir,muxtelif isgencelere meruz qoyurlar.Turklerin en boyuk felaketi ise Atom sinaqlarinin onlarin yasadiqi erazilerde kecirilmesidir.1964-12 oktyabr tarixinden baslayan sinaqlar bolgede minlerle insanin olumune,sikest qalmasina,muxtelif xesteliklere tutulmasina sebeb olmusdur.20 min shikest ve xeste usaq dunyaya gelmis,210mine qeder muselman turk helak olmusdur.Minlerle uyqur ise xerceng xesteliyine tutulmusdur.1964-cu ilden bugune qeder Serqi Turkustanda 50-ye qeder atom ve hydrogen bombasi partladilmisdir.
Cinin Serqi Turkustanda toretdiyi butun bu vehsiliklerin esas sebeblerinden birincisi onlarin turk olmasi,ikincisi muselman olmalaridir.Cin bolgede oz nufuzunu mohkemletmek ucun qarsisinda gorduyu en boyuk manie Islam dinidir.
1997ci ilde bas veren hadiseler uyqurlarin nece vehsiliklere ve zulme meruz qalmalarini bir daha subut edir.Ramazan ayinda,qedr gecesinde mescidde toplasan 30a qeder qadini quran oxuduqlari ucun suruyerek ve doyerek mescidden cixardilar.qesebe camaati toplasib polis bolmesinin onune gedib qadinlari geri vermelerini teleb ederken polis 3 qadinin cesedini onlarin onune atir.Bununla da Uyqur turkleri qezeblenib dovlete qarsi cixirlar ve polisle aralarinda caxnasma baslayir.200 Uyqur turku bu qarsidurmada qetl edildi,3500den artiqi hebslere atildi ve muxtelif isgencelere meruz qaldi.bundan 3 gun sonra Ramazan bayraminda bayram namazi ucun mescidlere toplasan muselman turklere cin quvveleri yene de mane olmaqa calisdilar.Bunun uzerine qarsidurma basladi,12.000 uyqur turku bayram namazi qildiqi ucun hebs edildi,100e qeder genc meydanda gullelendi,5 min uyqur ise 50 neferlik qruplara bolunerek muxtelif vaxtlarda qetle yetirildi.
Bugun 25 milyona yaxin uyqur turku bu isgenceler altinda yasamaqa davam etmekdedir.En dehsetlisi ise budur ki,Cin bu siyasetini qapali qapilar arxasinda heyata kecirmekdedir.Mezlum uyqur turkleri ise seslerini hec cur dunyaya esitdire bilmirler.cunki onlarin her cur rabite vasitesi,xalqlarla elaqe saxlama imkanlari mehdudlasdirilir.
Bugun dunyanin muxtelif yerlerinde Turke bu isgenceler verilir,muxtelif xalqlar arasinda assimilyasiyaya uqradilmaqa calisilir.yasasin o turk ki bu tezyiqler altinda oz varliqini,kokunu,dinini,dilini,mentalitetini qoruyub saxlamaqa calisir..turkun turkden basqa dostu yoxdur.bir birimize daim ele bir birimiz komek olmaliyiq.Tanri Turku Qorusun ve Ucaltsin!!!
Baki Strateji Arajdirmalar Merkezinin arajdirmacisi
http://www.baksam.tk/
)
